بیماری دیسک گردن: علائم، تشخیص، و درمان
بیماری دیسک گردن یک وضعیت شایع است که ناشی از بروز فشردگی دیسک‌های بین مهره‌های گردنی و فشار آنها بر روی کانال نخاعی گردنی است، که منجر به علائمی همچون درد، بیحسی، و کاهش قدرت دستها می‌شود. بیماری دیسک گردن یا به عبارت دقیق‌تر، سندروم دیسک گردن، به عنوان یک وضعیت مرتبط با مهره‌های گردنی ستون فقرات شناخته می‌شود که به دلیل نزدیکی آنها به سیستم اعصاب مرکزی، می‌تواند عوارض جانبی و درد‌های فراوانی را ایجاد کند. در این مقاله، قصد داریم اطلاعاتی جامع درباره انواع، ساختار و عملکرد دیسک‌های گردن، علائم آنها و روش‌های درمانی را با شما به اشتراک بگذاریم.
**بیماری دیسک گردن چیست؟**
بیماری دیسک گردن به بروز بیرون زدگی بخشی از بافت نرم دیسک بین دو مهره گردنی و فشار آن بر روی اعصاب و بافت‌های اطراف آن اشاره دارد. علائم آن شامل درد در گردن، بازو، و شانه، همچون تحریک اعصاب می‌شوند. درمان این بیماری شامل استراحت، فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضد التهابی و در موارد شدیدتر، جراحی است. برای پیشگیری از این بیماری، توصیه می‌شود که ورزش مناسب، حفظ وضعیت صحیح بدن، و کاهش فشار بر روی گردن را در نظر بگیرید.
**توضیح بیشتر درباره بیماری دیسک گردن:**
بیماری دیسک گردن یک اصطلاح کلی است که شامل گستره‌ای از شرایط مختلفی است که به آن مرتبط می‌شود، معمولاً به نام “آرتروز گردن” شناخته می‌شود که به معنای بیرون زدگی دیسک گردن است. این مفهوم به طور عامتر به کم‌آبی و خشک شدن تدریجی دیسک‌ها با گذر زمان و افزایش سن اشاره دارد. این شرایط باعث فرسایش و ساییدگی سیستم استخوانی و مفاصل می‌شوند، که به صورت طبیعی با رشد سن در افراد رخ می‌دهد. اما شکل آرتروز در قسمت دیسک کمی متفاوت است. در اینجا، با گذر زمان و افزایش سن، مایع طبیعی موجود در دیسک‌ها کاهش می‌یابد و دیسک به سمت خشک شدن متمایل می‌شود. این افت محتوای ژلاتینی داخل دیسک باعث از دست رفتن انعطاف‌پذیری و خاصیت مهارکنندگی می‌شود. این وضعیت منجر به کاهش حرکت دو مهره گردنی مجاور می‌شود و در نتیجه، فشار زیادی بر دیسک ضعیف وارد شده و باعث بروز بیرون‌زدگی دیسک می‌شود. این روند به عنوان بیماری دیسک گردن شناخته می‌شود.
**ساختار مهره‌های گردن:**
ستون فقرات انسان‌ها از ۳۳ مهره یا استخوان مجزا تشکیل شده که در یک راستا قرار گرفته‌اند و مهره‌های اول تا هفتم (مهره‌های C1 الی C7) را مهره‌های گردن می‌نامند. مهره اول C1 به نام مهره اطلس مشهور است که وظیفه نگهداشتن سر را برعهده دارد. مهره دوم C2 به نام اکسیس، سر را قابل چرخش به چپ و راست می‌سازد. هر یک از مهره‌های گردنی ستون فقرات، حفره‌ای دارد که کانال نخاعی از آن عبور می‌کند، همچنین رشته عصب بیرونی‌اش را دارد. دیسک در این میان به عنوان یک بالشتک نرم عمل می‌کند که از فشردگی و ساییدگی مهره‌ها جلوگیری کرده و به انعطاف بالاتنه‌ی انسان کمک می‌کند.
**ساختار دیسک گردن:**
دیسک گردن، یا به طور کلی دیسک‌های بین مهره‌ای، دارای ساختاری ژلاتینی است که از داخل به بیرون، ساختارشان فشرده‌تر و مقاوم‌تر می‌شود. این دیسک را می‌توان به سه بخش زیر تقسیم کرد:
**لایه بیرونی:**
لایه خارجی دیسک، که به آن آنولوس فیبروزوس یا حلقه دیسک نیز گفته می‌شود، ساختاری فیبری غضروفی دارد که از رشته‌های کلاژن در هم تنیده شده و محیط هسته درونی دیسک را احاطه می‌کند. وظیفه این لایه، توزیع یکنواخت نیروی وارده توسط فشار وزن و ضربه از سوی ستون فقرات بر ساختار دیسک است و این کار به وسیله رشته‌های کلاژن انجام می‌شود. همچنین این لایه، جلوگیری از خروج مایع درونی خود به بیرون را نیز انجام می‌دهد. این لایه به هسته دیسک شهرت دارد و به انعطاف بیشتر دیسک کمک می‌کند.
**هسته درونی:**
هسته درونی دیسک بین مهره‌ای، که به نوکلئوس پولپوزوس معروف است، شبکه‌ای از بافت‌های شل و ژله‌ای است که در ژل موکوپروتئینی معلق است و کل این مجموعه در قلب آنولوس فیبروزوس قرار گرفته است. این ساختار به انعطاف بیشتر دیسک کمک می‌کند.
**صفحات غضروفی دیسک:**
در بالا و پایین هر دیسک، صفحات غضروفی نازکی وجود دارند که ساختاری از جنس کلاژن و استخوان متخلخل دارند و وظیفه آنها، چسباندن دیسک به مهره‌های بالایی و پایینی است. وجود مویرگ‌های جزئی بین صفحات غضروفی دیسک و هسته درونی آن، موجب خون‌رسانی و رسیدن مواد مغذی لازم برای شارژ همیشگی هسته دیسک می‌شود.
هم هسته و هم لایه بیرونی دیسک، به طور کامل هیدراته (اشباع از آب) است و فشار روزانه کارها و وزن ایستادن سر بر روی بدن، باعث خروج آب از دیسک می‌شود. این امر موجب احساس خستگی، خشکی و درد در ستون فقرات ممکن است. بنابراین، توصیه به مصرف آب کافی به عنوان یک اقدام پیشگیرانه، اهمیت بسیاری در حفظ سلامت دیسک‌های گردن دارد.
**علل ایجاد دیسک گردن:**
بسیاری از عوامل می‌توانند باعث آسیب به دیسک گردن شده و علائم مختلفی از جمله فشار، درد و خشکی گردن را به همراه داشته باشند. دیسک گردن به دلیل موقعیت نزدیک به کانال نخاعی و اعصاب نواحی ستون فقرات، حساسیت زیادی دارد. تغییرات در وضعیت دیسک می‌توانند باعث التهاب عصبی و درد شدید گردن شوند. برخی از دلایل شایع دیسک گردن عبارتند از:
- **افزایش سن و خشک شدن بافت دیسک:**
با گذر زمان و افزایش سن، دیسک‌های مهره‌ای به خاطر خشک شدن طبیعی بافت‌های کلاژنی خود ممکن است غیرانعطافی و لاغر شوند. این موضوع باعث محدودیت حرکت گردن و افزایش فشار بر روی ستون فقرات می‌شود.
- **تصادف یا ضربه ناگهانی:**
حوادث ناگهانی مانند تصادفات، سقوط یا ضربه جسمی به مهره‌های گردن می‌توانند فیبروزوس دیسک را فتق دهند و باعث فشار مستقیم بر روی عصب‌ها شوند.
- **شوک عاطفی یا عصبی:**
حوادث عاطفی ناگهانی می‌توانند باعث حملات عصبی سریع و التهاب عصبی در ناحیه دیسک شوند.
- **فشار ناگهانی بر گردن:**
انجام کارهای سخت و بلند کردن مداوم بارها از روی زمین می‌تواند باعث افزایش فشار بر دیسک‌های گردن شده و به آرامی به فتق دیسک منجر شود.
- **اضافه وزن:**
اضافه وزن ممکن است باعث افزایش فشار بر ستون فقرات و در نتیجه آسیب به دیسک‌های گردن شود.
- **استعمال دخانیات:**
مصرف دخانیات می‌تواند تولید کلاژن را کاهش داده و باعث آسیب به دیسک‌ها شود.
- **حرکات ناگهانی در ورزش:**
ورزش‌های نامناسب یا حرکات غیر استاندارد می‌توانند به سندروم دیسک گردن منجر شوند.
- **تغذیه نامناسب:**
سوء تغذیه، کمبود مواد مغذی و نوشیدنی‌های غیرسالم می‌توانند به آسیب دیسک گردن اقدام کنند.
- **خواب ناصحیح:**
شرایط نامناسب خواب، از جمله خوابیدن بر روی بالشت‌های بلند، می‌تواند فشار زیادی به مهره‌های گردن و دیسک‌ها وارد کند.
**علائم دیسک گردن:**
برخی از نشانه‌های وجود مشکل در دیسک گردن عبارتند از:
- **کاهش دامنه حرکتی:**
محدودیت حرکت گردن و دشواری در چرخش به اندازه‌ی معمول.
- **درد در زمان حرکت گردن:**
درد شدید در هنگام جابه‌جایی یا چرخش سر.
- **درد در سرشانه‌ها:**
انتقال درد به سرشانه‌ها و ناحیه پشتی کمر.
- **گزگز کردن شانه، بازو یا انگشت:**
حس غیرطبیعی یا گزگز در مناطق مختلف گردن و شانه‌ها.
این علائم نشانگر وجود مشکل در دیسک گردن می‌باشند و در صورت تجربه هر کدام از آنها، مشورت با پزشک توصیه می‌شود.
تشخیص دیسک گردن
برای تشخیص دیسک گردن، چند مرحله معاینه و آزمایش وجود دارد که باید به ترتیب انجام گیرد:
- معاینات بالینی:
این مرحله توسط پزشک مغز و اعصاب انجام می‌گیرد و شامل معاینات فیزیکی و بررسی دامنه حرکت و درد در این ناحیه است.
- عکس برداری از ستون فقرات:
مرحله بعدی آزمایشات تصویری است که شامل عکس برداری از اشعه ایکس و MRI از ستون فقرات می‌شود.
- الکترومیوگرافی (EMG/NCV):
الکترومیوگرافی یا آزمایش سرعت هدایت عصبی یک آزمایش الکتریکی عصبی است که وضعیت عملکرد رشته‌های عصبی شما را سنجش می‌کند و رشته‌های عصبی درگیر در دیسک گردن شما را شناسایی می‌کند.
درمان دیسک گردن:
الف) درمان دارویی و استراحت:
گام اول در درمان بیرون زدگی دیسک گردن درمان دارویی و استراحت است. استراحت مهمتر از آنچه تصور می‌شود است، و گاهی از گردنبند یا “کولار” به عنوان وسیله‌ای کمکی برای استراحت استفاده می‌شود. داروهای ضدالتهاب، ضد درد، شل کننده عضلات و ویتامین‌ها نیز جزء درمان دارویی اولیه هستند.
ب) جراحی دیسک گردن:
اگر درمان‌های غیرجراحی موثر نباشند یا عوارض جدی به وجود آید، جراحی دیسک گردن به عنوان گزینه‌ای مطرح می‌شود. این جراحی به عنوان یکی از کم دردترین و کم عارضه‌ترین جراحی‌های مغز و اعصاب شناخته می‌شود. پروتز یا استخوان جایگزین دیسک خراب شده و درمان بیماری انجام می‌شود.
مراقبت بعد از جراحی:
پس از جراحی دیسک گردن، مراقبت‌های صحیح و فعالیت‌های فیزیوتراپی در دوران بعد از عمل بسیار اهمیت دارد. این مراقبت‌ها به بهبودی سریع‌تر و کاهش احتمال عوارض پس از جراحی کمک می‌کنند.
**نکته:** در گذشته، جراحی دیسک گردن نیز از پشت گردن انجام می‌شد؛ اما با معرفی تکنیک‌های کم‌عارضه و مؤثر، اکثراً از جلوی گردن به عنوان مسیر اصلی برای دسترسی به دیسک استفاده می‌شود، مگر در موارد خاصی که نیاز به برش پشت گردن وجود داشته باشد.
انواع جراحی دیسک گردن
برای عارضه‌های مختلف دیسک گردن، اقدامات جراحی متنوعی وجود دارند که از نظر تکنیکی و تکنولوژی عمل، اختلافات دارند. جراحی باز دیسک، جراحی پیوند پروتز دیسک، جراحی اندوسکوپی، جراحی لیزری، جراحی بلاک عصبی و… همگی از انواع جراحی دیسک گردن به حساب می‌آیند. این جراحی‌ها را می‌توان به سه دسته اصلی زیر تقسیم کرد:
- جراحی قدامی دیسک گردن:
جراحی‌هایی که به دلیل دسترسی بهتر به محل عارضه، از جلوی گردن انجام می‌شوند. این اقدامات شامل تکنیک‌های متعددی هستند که از نظر تکنولوژی و روش اجرا متفاوت هستند.
- جراحی خلفی دیسک گردن:
انواع عمل‌هایی که به دلیل دسترسی بهتر، از ناحیه پشت گردن انجام می‌شوند.
- جراحی ۳۶۰ درجه دیسک گردن:
در شرایط خاصی، مانند تنگی شدید کانال نخاعی یا فتق چند محوره، انجام جراحی ۳۶۰ درجه لازم می‌شود. در این نوع جراحی، پزشکان از پشت و جلوی گردن برای دسترسی کامل به عارضه، همزمان جراحی انجام می‌دهند.
پروتز دیسک گردن:
در مواردی که جراحی معمولی نتواند به طور کامل مشکل را حل کند یا احتمال بازگشت مشکل وجود داشته باشد، پیوند پروتز مصنوعی دیسک گردن مطرح می‌شود. این پروتز به گونه‌ای طراحی شده است که بدون نیاز به پیوند استخوانی قادر به جایگزینی دیسک خراب شده و حفظ انعطاف پذیری ستون فقرات است.
جراحی پروتز دیسک گردن نیاز به تجربه و دانش پزشکان حاذق دارد و نتیجه آن معمولاً برای برخی بیماران که به دیگر روش‌های درمانی پاسخ نمی‌دهند، بسیار مطلوب است. این جراحی نسبت به دیگر جراحی‌ها نکات مراقبتی بیشتری دارد و پس از آن نیز مراقبت‌های ویژه‌تری می‌خواهد. اما نتیجه آن، ارزش تحمل تمام این مشکلات را دارد.
تمرینات برای بهبود دیسک گردن
توصیه می‌شود تمرینات خود را تنها با راهنمایی پزشک یا متخصص انجام دهید. به همین دلیل، تمرینات زیر تنها به عنوان یک مرجع کلی ارائه شده‌اند:
- تقویت عضلات قدامی گردن:
– دو انگشت دست را بر روی چانه قرار دهید.
– بدون خم کردن مهره‌های گردن، به سمت جلو خم شوید.
– در حین این عمل، با دو انگشت خود از جلو آمدن گردن را مهار کنید.
– هر بار به مدت ۵ ثانیه، سپس استراحت کنید.
– هر ست ۶ الی ۸ بار تکرار شود
- تقویت عضلات خلفی گردن:
– حوله‌ای را دور گردن بپیچید و با دو دست نگه دارید.
– حالا به عکس کاری که در قسمت تقویت عضلات قدامی گردن توضیح داده شد، اقدام کنید.
- تقویت دیسک:
– دستان خود را حلقه کرده و کف دستان را بر روی پیشانی قرار دهید.
– از گردن به سمت جلو فشار وارد کنید و با دستانتان از جلو آمدن گردن را مهار کنید.
– همین کار را با دو کف دست بر پشت سر انجام دهید.
– این تمرینات باید به مدت ۵ ثانیه ادامه یابند و سپس استراحت کنید.
– هر ست ۱۰ الی ۱۵ بار تکرار شود.
**توجه:** انجام هر گونه تمرینات برای بهبود دیسک گردن باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست باشد و در صورت وجود درد یا ناراحتی، فوراً از ادامه تمرینات خودداری کنید.
