“کرانیوپلاستی“
استخوان سخت جمجمه محافظ قدرتمندی برای مغز است که نقش مهمی در ظاهر فرد دارد. اتفاقات مختلفی مانند ضربه‌های مغزی می‌تواند باعث بروز نقص در جمجمه شود. اگر بخشی از استخوان جمجمه در اثر ضربه یا پس از عمل جراحی مغز مانند جراحی تومور مغزی از بین برود، حالت ظاهری و فرم کروی جمجمه به هم میخورد. در صورتی که امکان استفاده از استخوان خرد شده در جراحی وجود نداشته باشد، به کمک یک نوع جراحی به نام ترمیم جمجمه یا کرانیوپلاستی، جمجه ترمیم میشود که در ادامه قصد داریم به معرفی آن بپردازیم.
این جراحی بسیار قدیمی که اولین بار در مصر انجام شده است با نام کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه شناخته می شود؛ در حقیقت یک جراحی پلاستیک بوده و توسط جراح مغز و اعصاب صورت می گیرد. این جراحی بسیار ظریف و حساس می باشد. طی این جراحی مشکلات و نواقصی که در جمجمه وجود دارند ترمیم می شوند؛ این نواقص در اثر آسیب هایی که به جمجمه وارد می شود ایجاد میشوند. به عنوان مثال تصادفات، شکستگی یا وارد شدن ضربه به جمجمه، جراحی های کرانیوتومی و ضرباتی که سبب خونریزی مغز شده اند؛ همگی نیاز به ترمیم استخوان جمجمه دارند. روش های بسیاری برای ترمیم استخوان جمجمه وجود دارد که عمدتا شامل باز کردن پوست سر و ترمیم قوس طبیعی استخوان جمجمه می شوند. این ترمیم می تواند با ایمپلنت و یا به صورت طبیعی صورت گیرد. البته کرانیوپلاستی برای اصلاح نواقص مادرزادی جمجمه نیز انجام می گیرد.
در ادامه برای آشنایی بیشتر با این عمل جراحی با ما همراه باشید.
کرانیوپلاستی چه زمانی انجام میشود؟
به طور کلی، در هر مشکل و بیماری مربوط به مغز که نیاز به عمل جراحی داشته باشد، ممکن است پس از جراحی در صورت صلاح دید پزشک، کرانیوپلاستی انجام شود. به عنوان مثال، در خون ریزی مغزی، جراح مغز و اعصاب پس از آن که خون لخته شده را از مغز خارج میکند، ممکن است خرده استخوان‌ها را برداشته و ایمپلنت یا استخوان دیگری جایگزین کند تا مغز شکل طبیعی خود را حفظ کند
برخی از بیماری‌ها و مشکلات دیگری که ممکن است پس از جراحی، نیاز به کرانیوپلاستی داشته باشند شامل:
- ترمیم شکستگی استخوان جمجمه
- برداشتن لخته‌‌های خونی
- برداشتن تومور مغزی
- برداشتن قسمت‌‌های آسیب دیده مغز
- تخلیه آبسه مغزی
- ترمیم یا برداشتن آنوریسم مغزی
- برطرف کردن ناهنجاریهای شریانی وریدی مغز
- قرار دادن دستگاه‌های مخصوص برای درمان ناهنجاریهای حرکتی
- جراحی صرع
روش انجام عمل جراحی
در جراحی ترمیم جمجمه، در ابتدا جراح محل دقیق ضایعه را با استفاده از روشهای تصویر برداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی، تعیین میکند و لایه لایه مغز را باز میکند و قسمتی که در آن استخوان‌های خرد شده وجود دارد را پاکسازی کرده و آن ناحیه را برای قرار گرفتن ایمپلنت و یا استخوان جایگزین آماده میکند. سپس، ایمپلنت را در محل انتخاب شده قرار داده و با ابزاری چون پیچ، تیتانیوم، سیم و نخ، ثابت میکند. پس از جراحی، لایه‌های پوست را بر می‌گرداند و محل جراحی را بخیه می‌زند. کرانیوپلاستی به روشهای مختلفی انجام میشود.
استخوان
در صورتی که امکان ترمیم استخوان آسیب دیده وجود داشته باشد، آن استخوان به صورت استریل شده در بانک استخوان نگهداری میشود و در زمان جراحی کرانیوپلاستی، به وسیله ماده مخصوصی دوباره پیوند داده میشود.
ایمپلنت
امروزه برای بازسازی مناطقی از جمجمه مثل بالای چشم‌ها که از نظر ظاهری بسیار مهم هستند، از جمجمه فرد اسکن تهیه شده و به کمک نرم افزار قسمت ناقص جمجمه به صورت سه بعدی بازسازی می‌گردد. از این شکل سه بعدی برای ساخت قطعه ای شبیه به قطعه استخوانی از دست رفته، استفاده میشود. سپس آن قطعه در عمل جراحی کرانیوپلاستی روی سر بیمار قرار میگیرد.در حال حاضر متداول ترین مواد مورد استفاده در عمل جراحی ترمیم جمجمه، مش تیتانیوم، محصولات دارای کلسیم فسفات و متاکریلات متیل هستند.
با پیشرفت دانش و فناوری از مواد سنتتیک، ایمپلنت سه بعدی ساخته شده است.پلی اتر اترکتون یا PEEK نوعی پلیمر ترموپلاستیک ارگانیک نیمه شفاف می باشد که به عنوان یک ماده بیولوژیکی پیشرفته برای ایمپلنت های پزشکی (جمجمه، صورت، فک و ارتوپدی) مورد استفاده قرار می گیرد.
این ایمپلنتها اولین بار در سال 1978 در زمینه هوافضا مورد استفاده قرار گرفت اما ترویج PEEK در پزشکی مربوط به سال های 1990 تا 1998 میباشد که به عنوان جایگزین ایمپلنت های فلزی پیشنهاد شد.
ویژگی های ایمپلنت های PEEK:
طراحی و ساخت مناسب نیاز جراحی و کاربرد آن
دارای منافذ متعدد جهت بخیه و خروج خون و ترشحات
مقاومت زیاد در برابر عفونت و گرما
آمادگی پیش از جراحی
پیش از انجام جراحی ترمیم جمجمه باید نکاتی را رعایت کنید که در این بخش به بررسی آن خواهیم پرداخت. همچنین، پزشک پیش از عمل توصیه‌‌هایی خواهد داشت که حتما باید رعایت نمایید.
- مصرف هر نوع دارویی چه شیمیایی چه گیاهی، حتما باید با اجازه پزشک باشد.
- ممکن است پزشک از شما بخواهد مصرف برخی از دارو‌ها را پیش از جراحی قطع کنید، چرا که برخی از دارو‌ها روند بیهوشی را مختل کرده و برخی نیز خطر خونریزی را افزایش می‌‌دهند.
- ممکن است پزشک دارو‌هایی تجویز کند که باید مدتی پیش از عمل جراحی مصرف کنید تا حین عمل مشکلی برای شما ایجاد نشود.
- خوردن خوراکی و نوشیدن آب در روز عمل جراحی ممنوع است. در صورت نیاز به مصرف دارو در روز جراحی، از مقدار بسیار کمی آب استفاده کنید.
مدت زمان نقاهت عمل کرانیوپلاستی
پس از انجام عمل کرانیوپلاستی، معمولا بیمار به مدت ۵ تا ۷ روز در بیمارستان بستری شده و تحت نظر پزشک قرار میگیرد. جراحی کرانیوتومی عمل دشوار و حساسی است و به همین دلیل، دوره بهبودی آن نسبت به دیگر جراحیها طولانی تر بوده و بین ۱ تا ۲ ماه طول می‌کشد. دوره نقاهت به عواملی چون سن، شدت بیماری، سلامت عمومی و مشکلات عصبی بیمار بستگی دارد.
معمولا تا ۵ روز پس از جراحی محل شکاف ایجاد شده در سر، ورم داشته و با درد همراه است. در این مدت مصرف دارو و کمپرس یخ تا حدی از درد کم میکند.
بخیه‌هایی که امروزه مورد استفاده قرار می‌‌گیرند معمولا از نوع قابل جذب هستند. در صورتی که از بخیه‌‌های غیر قابل جذب استفاده شود، باید پس از ۷ تا ۱۰ روز کشیده شوند.
برخی از فعالیت‌ها و ورزش‌ها مانند موارد زیر برای مدتی پس از جراحی جمجمه ممنوع میشوند.
- بیمار به مدت ۲ تا ۳ هفته اجازه رانندگی ندارد.
- بیمار به مدت ۲ تا ۳ روز پس از جراحی می‌تواند حمام کند، اما نباید سر خود را زیاد خیس کند.
- بیمار به مدت ۲ تا ۳ هفته پس از جراحی اجازه شنا کردن ندارد.
- از انجام فعالیت‌‌های پرخطر و ورزش‌های سنگین مانند دوچرخه سواری، وزنه برداری و ورزش‌های هوازی تا ۳ ماه پس از جراحی، پرهیز کند.
مراقبت‌های لازم پس از عمل جراحی
برخی از مهم‌ترین نکاتی که بیمار باید پس از جراحی ترمیم جمجمه رعایت کند به صورت زیر است.
- در چند روز پس از انجام جراحی ممکن است نیاز باشد که مایعات جمع شده در ناحیه زخم را تخلیه کرد که این کار باید توسط پزشک انجام شود.
- احساس خستگی تا چند هفته پس از جراحی طبیعی است. در این مدت بیمار باید به اندازه کافی استراحت کند و بیشتر بخوابد.
- موقعیت قرارگیری سر در هنگام خواب باید ۳۰ درجه بالاتر از بدن باشد.
- محل زخم تا بهبودی کامل و کشیدن بخیه باید کاملا تمیز نگه داشته شود. برای این منظور، همیشه باید سر بیمار خشک بوده و پانسمان آن هر دو روز یک بار، تعویض شود.
- این جراحی محدودیتی در رژیم غذایی ایجاد نمی‌‌کند؛ اما در صورتی که بیمار دچار درد در ناحیه شکم است، از خوردن غذا‌های چرب خودداری نماید.
- یکی از شایع ترین مشکلات بیماران پس از انجام این عمل جراحی، اختلال در علمکرد طبیعی روده و مثانه است. برای پیشگیری از یبوست و اسهال، بیمار باید خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی فیبر را در رژیم غذایی روزانه خود جای دهد و در صورت بروز یبوست طولانی مدت، حتما با پزشک مشورت کرده و از دارو‌های ملین استفاده کند.
- بیمار باید از چرخاندن سریع و بیش از اندازه سر اجتناب کند، چرا که موجب سرگیجه و سردرد میشود.
- دارو‌های ضد تشنج، مسکن و آنتی بیوتیک باید سر وقت مصرف شوند و به هیچ عنوان نباید بدون اجازه پزشک قطع شوند.
- بیمار باید شدت عطسه‌ها و سرفه‌های خود را کنترل کند تا به جمجمه فشار وارد نشود.
- در دوران نقاهت بیمار باید از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند.
- پیاده روی کوتاه مدت به جریان گردش خون کمک کرده و بهبودی را تسریع می‌‌بخشد.
خطرات جراحی کرانیوپلاستی
همه جراحیها دارای خطرات احتمالی هستند. کرانیوپلاستی نیز با این که مزایای زیادی برای زیبایی و عملکرد مغز دارد اما معمولا خطرات و ریسک‌هایی نیز به همراه دارد. با این وجود، در برخی موارد انجام این جراحی ضروری است. اگر این جراحی به درستی، در زمان مناسب و توسط یک پزشک ماهر انجام شود، نتایج خوبی به همراه خواهد داشت و تا حد زیادی احتمال بروز خطرات احتمالی آن کاهش می‌یابد. شایع‌ترین خطرات این جراحی ترمیمی جمجمه به صورت زیر است.
- سکته
- سردرد که با تزریق و یا مصرف قرص‌های آرام بخش که توسط پزشک تجویز میشود، تسکین می‌یابد.
- حالت تهوع و استفراغ
- تشنج
- تاری دید
- تغییر در حس چشایی و بویایی
- هیدروسفالی که شایع ترین عارضه جمجمه است.
- خطر عفونتی که نیاز به درمان آنتی بیوتیکی دارد.
- DVT
- تب و لرز
- پس از جراحی ترمیم جمجمه، ممکن است بیمار با عوارضی چون حمله قلبی، عفونت‌های مجاری ادراری و ذات الریه نیز مواجه شود که ارتباط مستقیمی با این جراحی ندارند.
بیمار در صورت داشتن هر یک از این عوارض باید حتما با پزشک خود صحبت کند.
آلبوم عکس جراحیهای کرانیوپلاستی دکتر توانا:
